Opóźnienie rozwoju mowy

Opóźnienie w rozwoju mowy polega na opóźnieniu rozwoju ekspresji językowej (mowy czynnej) przy prawidłowo rozwijającej się percepcji (rozumieniu wypowiedzi słownych). Manifestuje się początkowo brakiem, a następnie znacznie wolniejszym tempem rozwoju mowy niż u rówieśników. Dziecko długo posługuje się wyrazami dźwiękonaśladowczymi, kilkoma sylabami lub słowami, za pomocą których komunikuje się z otoczeniem (w 2. roku życia dzieci takie posługują się od kilku do zaledwie 50 słów, nie tworzą zdań lub mają bogatszy zasób słownictwa czynnego, lecz nie potrafią stworzyć związku dwuwyrazowego). Ciężko znaleźć jego przyczynę, dlatego istotne jest wykluczenie innych zaburzeń rozwojowych oraz jak najszybsze rozpoczęcie terapii, by wesprzeć rozwój komunikacji językowej.

Jak wspierać rozwój mowy dziecka?

Wspomaganie mowy na poszczególnych etapach jej rozwoju:

Pierwszy rok życia – pojawienie się pierwszych spółgłosek, gaworzenie samonaśladowcze, pojawienie się gestu wskazywania palcem, pierwsze słowa zbudowane z sylab otwartych, samodzielne wypowiadanie kilku wyrazów.

Zalecenia: poznanie zasad właściwego mówienia do dziecka, częstego mówienie do dziecka, naśladowanie dźwięków wydawanych przez dziecko, zachęcanie dziecka do naśladowania wymawianych samogłosek i sylab, powtarzanie onomatopei, śpiewanie dziecku kołysanek.

Drugi rok życia – posługiwanie się nazwami osób, przedmiotów i kilku czynności, wyrazy zbudowane z zreduplikowanych sylab otwartych (mama, baba, tata), wypowiedzi w większości jednowyrazowe, rozwój rozumienia zdań prostych (głównie poleceń i zakazów); po koniec drugiego roku życia pojawiają się wypowiedzi dwuwyrazowe i początki fleksji.

Zalecenia: terapeuta/rodzic wskazuje na przedmioty i wypowiada nazwę, zachęca do powtarzania sekwencji samogłosek; tempo mówienia do dziecka powinno być wolniejsze od spontanicznej mowy opiekunów, wypowiadanym do dziecka zdaniom powinna towarzyszyć wyrazista mimika i czytelny gest; wspólne czytanie bajek.

Trzeci rok życia – rozwój systemu fonetyczno – fonologicznego (wymowy i artykulacji), szybki rozwój konstrukcji składniowych, wzrost sprawności komunikacyjnej i społecznej.

Zalecenia: pokazywanie dziecku obrazka przedmiotu i proszenie o podanie nazwy; czytanie z dzieckiem książeczek; wypełnianie przez dziecko poleceń; gry językowe, które mogą mieć formę zagadek i rymowanek.

Czwarty rok życia – stałe bogacenie słownictwa, wzrost liczby przymiotników i przysłówków, wzrasta liczba pytań – dlaczego?, swobodne nazywanie relacji przestrzennych wyrażeniami przyimkowymi.

Zalecenia: terapeuta/rodzic w czasie czytania książeczek często zadaje dziecku pytanie dlaczego?, odpowiada wyczerpująco na pytania dziecka, ale też zachęca je do odpowiadania na pytania, wykorzystuje w tym celu różne sytuacje z życia codziennego; aranżuje zabawy tematyczne; w trakcie czytania bajek powinien stale sprawdzać poziom rozumienia tekstu przez dziecko; stopniowo wprowadzać kolejne przyimki i rozwijać rozumienie relacji przestrzennych.

Piąty i szósty rok życia – wymowa w pełni ukształtowana; znaczny wzrost kompetencji komunikacyjnej; swobodne operowanie elementami słownikowymi i gramatycznymi systemu językowego.

Zalecenia: terapeuta powinien zachęcać dziecko do układania i opowiadania historyjek obrazkowych; zachęcanie dziecka do bawienia się rymami; organizowanie zabaw tematycznych; aranżowanie różnych sytuacji społecznych.

Wskazówki dla rodziców do wspomagania rozwoju mowy dziecka:

• częste mówienie do dziecka, jak najczęściej, stosując tzw. kąpiel słowną;

• unikanie zdrobnień, wyróżnianie nazw w wypowiedzi – gestem, intonacją;

• obserwowanie i podążanie za dzieckiem, bycie dobrym słuchaczem;

• podstawową formą ćwiczeń powinna być rozmowa;

• wyeliminowanie dostępu do urządzeń ekranowych typu: smartfon, tablet, laptop, itp

• powtarzanie po dziecku tej samej treści w poprawionej formie;

• czytanie dziecku książeczek, nazywanie tego co się widzi na ilustracji;

• śpiewanie, powtarzanie wierszyków, wyliczanek;

• zachęcanie dziecka do naśladowania odgłosów otoczenia, „mowy” zwierząt, pojazdów;

• zwracanie uwagi na ćwiczenia dłoni (lepienie, klejenie, nawlekanie koralików, budowanie z klocków i patyczków);

• ćwiczenie z dzieckiem narządów mowy w formie zabawy – „gimnastyka buzi i języka”;

• stosowanie ćwiczeń oddechowych (dmuchanie, chuchanie);

• pozwalanie dziecku na osłuchanie się z poprawnym brzmieniem głosek przez wykorzystanie w tym celu: książeczek, obrazków, opowiadań, gier;

• umożliwienie dziecku kontaktów z rówieśnikami;

• nie należy krytykować mowy dziecka w jego obecności ani w obecności innych dzieci, nie porównywać go z rówieśnikami;